Nhà Nghiên Cứu Phật Học Chánh Trí Mai Thọ Truyền với nỗ lực tìm hiểu về Phật Giáo Sử Đông Nam Á. (*)
nha nghien cuu
Nhà Nghiên Cứu Phật Học Chánh Trí Mai
Thọ Truyền với nỗ lực tìm hiểu về Phật Giáo Sử Đông Nam Á. (*)
Đào Nguyên
Cụm từ
Phật Giáo Sử Đông Nam Á ở đây là chỉ
cho Lịch sử truyền nhập và phát triển của Phật giáo Nam tông tại các nước thuộc
Đông Nam Á như Thái Lan, Miến Điện (Myanmar), Campuchia, Lào… kể cả Tích Lan
(Srilanka) và Indonesia. Đây là một lãnh vực mà cho đến hiện tại (Cuối năm
2018), giới nghiên cứu Phật học của Việt Nam còn bỏ trống, tức chúng ta chưa có
một bộ sách biên soạn công phu và đầy đủ về vấn đề vừa nêu trên, ngoại trừ chúng
ta đã có được bản Việt dịch tác phẩm Lịch Sử
Phật Giáo Thế Giới Tập 2: Phật Giáo
Nam Truyền rất có giá trị của Pháp sư Tịnh Hải
([1]).
Do đó, trong bài viết này, chúng tôi xin điểm qua một số nét chính nơi tập sách
Phật Giáo Sử Đông Nam Á của
Cư sĩ Chánh Trí Mai Thọ Truyền
(1905-1973) để thấy rõ Nhà nghiên cứu Phật học thuộc lớp tiền bối này đã có
những cố gắng, những nỗ lực nhằm tìm hiểu tóm lược về Phật Giáo Sử Đông Nam Á.
Sách
Phật Giáo Sử Đông Nam Á dày hơn 210
trang, nội dung gồm các phần: * Chương I: Sự Mở Rộng của Phật giáo. * Chương II:
Nghi vấn về vùng Suvarnabhumi. Hai chương này có thể xem như là
Phần Mở Đầu (Phật Giáo Sử Đông Nam Á.
Nhà xb Tôn Giáo. 2012. Trang 9-20).
* Lịch Sử Phật
Giáo Miến Điện. (Sđd. Trang 21-35).
* Lịch Sử Phật
Giáo Nam Dương: Indonesia. (Sđd. Trang 36-68).
* Lịch Sử Phật
Giáo Cam Bốt. (Sđd. Trang 69-109).
* Lịch Sử Phật
Giáo Ailao. (Sđd. Trang 110-142).
* Lịch Sử Phật
Giáo Thái Lan. (Sđd. Trang 143-166)
* Lịch Sử Phật
Giáo Chiêm Thành. (Sđd. Trang 167-185).
* Lịch Sử Phật
Giáo Tích Lan. (Sđd. Trang 186-215).
Chúng tôi xin
lần lượt nêu dẫn rõ hơn về từng phần.
1. Phần Mở Đầu:
* Chương I: Sự Mở Rộng của Phật giáo.
Phần Mở Đầu của
sách, tác giả đã ghi nhận về sự Mở Rộng của Phật giáo ở Ấn Độ như sau: “Phật
giáo bắt đầu vào thời đại Maurya
(Vua A Dục) lan tràn khỏi vùng sông Hằng là nơi phát xuất, để lần hồi mở rộng
phạm vi ảnh hưởng đến các vùng lân cận và rốt cuộc là khắp nước Ấn, kể luôn
Tích Lan (Srilanka). Sự xâm lược êm
thấm này đã để nguyên những cơ sở Bà-la-môn giáo và những lối tu hành của dân
tộc Ấn, bởi vì những cố gắng của các nhà truyền giáo (Phật giáo) ít nhắm vào
việc trừ bỏ những gì đã có cũng như những tin tưởng của dân chúng, mà nhắm vào
việc phổ biến những cái ấy cho thích ứng với giáo lý của Đức Phật.” (Phật
Giáo Sử Đông Nam Á. Sđd. Trang 9).
Tiếp theo, tác
giả nói đến Hai nguồn tài liệu, là
cơ sở cho sự tìm hiểu về việc Phật giáo đã truyền ra ngoại quốc như thế nào. Đó
là Niên sử của Tích Lan và
Khoa khảo cổ Tân cựu. Về Nguồn tài
liệu 1, tác giả đã căn cứ theo đấy để nói đến sự kiện
vua A Dục và Tôn giả
Moggaliputta-Tissa, sau cuộc kết tập kinh điển lần thứ 3 vào năm 236 PL (nhằm
năm 250 trước TL) đã cử 9 phái đoàn truyền giáo đi đến 9 nơi, đáng chú ý nhất là
2 phái đoàn 8 và 9: * 8: Hai Tỳ-kheo Sona
và Uttara được cử sang vùng
Suvarnabhùmi ([2]).
* 9: Tỳ-kheo Mahinda, con Vua A
Dục, có sứ mạng sang hóa độ xứ Lankà (Tích Lan). Cùng đi với
Mahinda có 4 Tỳ-kheo khác là Itthiya,
Utthiya, Sambala và Chadasàla (Sđd. Trang 11). Gần 5 trang sách còn lại, tác giả
dành để biện dẫn, ghi nhận về giá trị của các sử liệu kể trên.
* Chương II:
Nghi vấn về vùng Suvarnabhùmi. Vùng Suvarnabhùmi là nơi chốn đi đến của Phái
đoàn truyền giáo thứ 8 do hai vị Tỳ-kheo Sona và Uttara đảm nhận như vừa nêu ở
trên. Cư sĩ Chánh Trí đã dẫn ra một số tài liệu và kết luận theo như
Tự Điển Nhân Danh Địa Danh Pali
(Dictionary of Pali proper – Names) của Malalasekera: “Tích Lan và Suvarnabhùmi
cách nhau bảy trăm hải lý và nếu gặp gió xuôi, thuyền phải mất bảy ngày đêm.
Suvarnabhùmi thường được nhận là miền Hạ Miến,
rất có thể là 2 quận Bagan và Moulmein. Cũng có thể tính luôn cả miền duyên hải
Ngưỡng Quan (Rangoon) chạy dài tới Tân Gia Ba (Singapore). Thị trấn quan trọng
nhất của Suvarnabhùmi là Sudhammanagara nay là Thaton, ở vàm sông Sittaung”.
(Sđd. Tr 19).
Pháp sư Thánh
Nghiêm (1930-2009) trong sách Lịch Sử Phật Giáo Thế Giới Tập 1, phần viết
về Lịch Sử Phật Giáo Ấn Độ, chương 4: A Dục Vương và Đại Thiên… thì ghi rõ: “*
8: Tu Na Ca (Sonaka) và Uất Đa La (Uttana) được phái đến
Đất Kim (Suvarnabhùmi) tức
Miến Điện ngày nay. (Xem: Lịch Sử
Phật Giáo Thế Giới Tập 1 của Pháp sư Thánh Nghiêm. Nhiều người dịch. NXB.Hà
Nội. 1995. Trang 82) ([3]).
2. Phần: Lịch Sử
Phật Giáo Miến Điện (Myanmar).
Giới thiệu tóm tắt về Lịch sử Phật giáo Miến Điện gồm các mục:
* Lời Nói Đầu:
Nêu: Chưa có thể trả lời một cách dứt khoát câu hỏi: Phật giáo đã du nhập vào
Miến Điện từ lúc nào?
Căn cứ theo tài
liệu do Truyền thống và
Kinh sử cung cấp, đại lược có thể chia
lịch sử ấy làm 2 phần: Phần thứ nhất: Là Thời Kỳ trước phái đoàn truyền giáo của
2 Đại đức Sona và Uttara. Phần thứ hai: Là Thời Kỳ từ đấy cho đến bây giờ (Sđd.
Tr 21).
- Thời Kỳ thứ
nhất: + Nêu ra 2 truyền thuyết về việc Đức Phật Thích Ca Mâu Ni đã từng đi đến
đất nước Miến Điện. (Sđd. Tr 22).
+ Nêu dẫn sự
kiện học đạo và đắc đạo của 2 Hoàng tử Dvattajan và Dvattaràj, con của vua
Dvattabaung, là vị vua đầu tiên của vương quốc Thiri Khettara được thành lập vào
năm 442 trước TL. Thứ phi Ummàra (Mẹ của hoàng tử Dvattajan) và công chúa
Suvanna Màlà cũng được một vị A-la-hán hóa độ. Bản thân vua Dvattabaung cũng là
một người mộ đạo, có tinh thần hộ pháp lớn, đã cho xây dựng nhiều tháp đền v.v…
Đây được xem là nhà nước đầu tiên của Quốc gia
Miến Điện mộ Phật, trị vì kéo dài đến 552 năm. Sau khi triều đại này
cáo chung thì dân chúng phân tán. Hai đoàn đã thiên cư tới vùng Thaton và Pagan,
tạo sự mở mang cho lãnh thổ Miến Điện (Sđd. Tr 23-25).
+ Tác giả Chánh
Trí Mai Thọ Truyền cũng đã dựa theo Niên sử của Phật giáo Miến Điện
(Sàsanavamsa) để ghi nhận thêm về một số chi tiết chứng tỏ Phật giáo đã du nhập
vào Miến Điện từ rất sớm (Sđd., tr.25-27).
- Thời Kỳ thứ
hai: Được nêu dẫn với nhiều chi tiết:
+ Công đức hoằng
pháp, giáo hóa của 2 Tỳ-kheo Sona và Uttara, từ năm 235 PL trở đi…
+ Giai đoạn từ
năm 800 TL đến 1044 TL: Có nhiều thay đổi trong sự liên lạc giữa các khu độc lập
tại Miến. Năm 1018 TL, vua Anurudha đã khéo léo thống nhất các phần đất nơi các
bộ lạc Thượng Miến thành một quốc
gia rộng lớn, đã hỗ trợ cho sự phát triển của Phật giáo.
+ Phật giáo dưới
các triều vua: Vua Anurudha: Từ 1027 TL… Vua Sawlu, từ năm 1079 TL… Năm 1963,
Phật giáo được chính phủ Liên Hiệp Miến tôn là Quốc giáo. (Sđd., tr.28-34).
* Phần Sau cùng:
Kết luận. Nêu một vài nhận xét về Phật giáo Miến Điện (Sđd., tr.34-35).
3. Phần: Lịch Sử
Phật Giáo Nam Dương (Indonesia).
Gồm các Mục như sau:
* Lời Nói đầu:
(Sđd., tr.36-37).
* Chương I: Phật
giáo ở Nam Dương: Từ đầu tới thế kỷ VIII TL.
* Chương II:
Phật giáo ở Nam Dương: Từ thế kỷ IX tới ngày nay. (Sđd., tr.38-52).
* Phần còn lại,
từ trang 53 đến trang 68: Tác giả đã nêu tóm tắt về Nghệ thuật và Văn chương của
Phật giáo Nam Dương ([4]).
4. Phần: Lịch sử
Phật giáo Cam Bốt. Gồm các
Mục chính:
* Chương I: Một
Ít Tài Liệu Lịch Sử, với các chi tiết: + Thời kỳ tiền lịch sử (Sđd. Tr 69). +
Founan quốc: Thời kỳ lịch sử (Sđd., tr.70). + Xa hơn là Ấn Độ và Trung Hoa. +
Ảnh hưởng của Ấn Độ. Cuộc Ấn Độ hóa lần thứ 1. Cuộc Ấn Độ hóa lần thứ 2 và thời
đại Founan kết thúc (Sđd., tr.71-76. + Nước Tchenla (Chân Lạp): Thời kỳ thống
nhất. Thời kỳ chia rẽ (Sđd., tr.76-78). + Cam Bốt lập quốc (Sđd., tr.78-83). +
Cam Bốt vào cuối thế kỷ thứ XIX (Sđd., tr.84-86).
* Chương II:
Thời kỳ Phật giáo du nhập hay thời kỳ Founan (Sđd. Tr 87-93).
* Chương III: +
Thời kỳ Tchenla (Chân Lạp): Thế kỷ VI-IX (Sđd., tr.94-98). + Thời kỳ từ thế kỷ
XV đến thế kỷ XX (Sđd. Tr 98-109) với các chi tiết: Sự thờ cúng. Đời sống của
Tăng chúng. Nghệ thuật của Phật giáo Khmer. Phật giáo và dân tộc Khmer. Phật
giáo và quốc gia. Tình hình Phật giáo hiện nay.
5. Phần: Lịch Sử
Phật Giáo Ailao (Lào).
Gồm các Mục:
* Chương I: Quốc
gia và dân tộc Lào (Sđd., tr.110-121) với các chi tiết: + Địa dư. + Nguồn gốc. +
Thời kỳ tiền lịch sử. + Thời kỳ lịch sử khởi nguyên (1316-1711). + Pháp quốc can
thiệp vào nội tình của Lào (1885).
* Chương II:
Phật giáo du nhập (Sđd., tr.122-131) với các chi tiết: + Thời kỳ tiền Phật giáo.
+ Phật giáo du nhập. + Sự tổ chức Giáo hội. + Sáu bậc Giáo phẩm.
* Chương III:
Ảnh hưởng của Phật giáo trong đời sống của dân tộc Lào (và hiện tình Phật giáo
(Sđd., tr.131-142) gồm các chi tiết: + Ảnh hưởng của Phật giáo trong đời sống
dân Lào. + Quan niệm của dân chúng đối với Phật giáo và lối tu hành của họ. +
Tình hình Phật giáo hiện nay.
6. Phần: Lịch Sử
Phật Giáo Thái Lan. Gồm
các chương:
* Chương I: Một
ít lịch sử ((Sđd. Tr 143-150).
* Chương II:
Phật giáo du nhập và các thời kỳ tiến bộ (Sđd. Tr 151-158) với các chi tiết: +
Thời kỳ thứ 1: Tiểu thừa hay Nam tông. + Thời kỳ thứ 2: Đại thừa hay Bắc tông. +
Thời kỳ thứ 3: Ảnh hưởng của Phật giáo Miến Điện. + Thời kỳ thứ 4: Ảnh hưởng của
Phật giáo Tích Lan.
* Chương III:
Tình hình Phật giáo hiện nay (Sđd. Tr 159-166) với các chi tiết: + Tổng quát. +
Quan hệ giữa Phật giáo và nhà nước. + Phật giáo và chính phủ. + Truyền bá và
giáo dục. + Tăng đồ giáo dục. + Tổ chức: Giáo hội Tăng-già. Các Hiệp hội Phật tử
tại gia. + Giáo sản: Tài sản chung của Giáo hội. Tài sản riêng thuộc mỗi chùa.
Viện quản trị tài sản chung. Viện quản trị tài sản chùa.
7. Phần: Lịch Sử
Phật Giáo Chiêm Thành. Gồm
các chương:
* Chương I: Một
ít lịch sử (Sđd. Tr 167-176) với các chi tiết: + Nêu tổng quát về đất nước Chiêm
Thành hiện nay. + Nguồn gốc. + Bảng kê khai các triều đại và những biến cố quan
trọng: 14 triều đại, từ năm 192 TL đến 1471 TL.
* Chương II: Văn
Hóa và Tôn Giáo (Sđd. Tr 176-185) với các chi tiết: + Nêu: Cuối thế kỷ II sau CN
là thời kỳ lịch sử của dân tộc Chàm bắt đầu, vương quốc Chăm đã chịu ảnh hưởng
của Văn hóa Ấn Độ… + Phật giáo du nhập vào Chiêm Thành… (Về Lịch sử Phật giáo
Chiêm Thành hay nói chung là Lịch sử đất nước Chiêm Thành, xin tham khảo thêm:
Dân Tộc Chàm Lược Sử của Dorohiem
và Dohamide. Tác giả tự xb. S. 1965).
8. Phần: Lịch Sử
Phật Giáo Tích Lan (Srilanka).
Gồm các chương:
* Chương I: Một
ít lịch sử (Sđd., tr.186-192) với các chi tiết: + Nêu tóm tắt về danh xưng của
Hải đảo Ceylan (Tích Lan) và nguồn
gốc của cư dân ở đấy. + Nêu 5 vị vua ở Tích Lan trị vì từ năm 486 đến năm 250
trước CN. + Đức Phật Thích Ca Mâu Ni đã quang lâm đến nước Tích Lan.
* Chương II:
Phật giáo du nhập Tích Lan (Sđd. Tr 193-196) với các chi tiết: + Nêu vắn tắt về
tiểu sử và hành trạng của Tỳ-kheo Mahinda con vua A Dục, sang truyền đạo tại
Tích Lan. + Vua Devànampiyatissa (Tích Lan) quy y Tam bảo. + Mattabhaya, em ruột
của nhà vua đã xuất gia làm Tỳ-kheo. Hoàng hậu và 500 thể nữ cũng xin vua cho
xuất gia…
* Chương III:
Phật giáo Tích Lan, từ 200-20 trước CN (Sđd., tr.197-207) với các chi tiết: Nêu
ra 4 thời kỳ: Thời kỳ 5 vua (200-148 trước CN). Triều đại Elàra (148-104 trước
CN). Triều đại Dutthagàmani: 104-80 trước CN). Thời đại Thập vương (80-20 trước
CN).
* Chương IV:
Phật giáo Tích Lan: Từ đầu TL cho đến hiện nay (Sđd., tr.207-215) với một số chi
tiết tiêu biểu: + Nêu vắn tắt về 3 tông phái của Phật giáo Tích Lan vào thế kỷ 3
TL. + Phật giáo Đại thừa đã du nhập và phát triển tại Tích Lan. + Hành trạng của
Tôn giả Buddhaghosa (Thế kỷ V TL) từ Trung Ấn sang Tích Lan hoằng đạo (Dùng
tiếng Pali chú thích hầu hết các Kinh-Luật-Luận của Phật giáo Nam tông). + Phật
giáo Tích Lan từ cuối thế kỷ X đến đầu thế kỷ XI đã bị người Tamil ở Nam Ấn Độ
vượt biển sang đánh phá, tiêu diệt Phật giáo… + Vua Vijaya-bhàhu (1055-1114) nổi
lên đánh đuổi quân thù, khôi phục giang sơn, sai sứ sang Miến Điện thỉnh kinh,
tượng Phật về cùng trùng hưng Phật giáo. + Vua Para – khamabhàhu (1153-1186) nhờ
sự tiếp sức của Phật giáo Miến Điện đã đưa Phật giáo Tích Lan đến chỗ thống
nhất: Lấy Phật giáo Thượng tọa bộ thuộc Đại tự phái của Tôn giả Buddhaghosa
(Phật Âm) làm giáo học chính thống. + Đến thế kỷ XIII, Phật giáo Thái Lan có
những quan hệ tốt với Phật giáo Tích Lan. + Đất nước Tích Lan bị thực dân Bồ Đào
Nha xâm lược, đô hộ, từ 1520-1658. Rồi bị người Hà Lan đô hộ từ 1658 đến 1796.
Tiếp sau là thực dân Anh đô hộ từ 1796 đến năm 1948, là năm Tích Lan đã giành
được độc lập. + Những diễn biến và phát triển của Phật giáo Tích Lan từ đầu thế
kỷ XVI đến cuối thế kỷ XIX. Và từ đầu thế kỷ XX đến hiện tại (1965) với các chi
tiết: + Các tôn giáo: Gia Tô giáo (Catholicisme romain) và Tân giáo du nhập vào
Tích Lan. Gia Tô giáo do người Bồ Đào Nha, còn Tân giáo thì do người Hà Lan đưa
vào… + Phật giáo bị nhiều tổn thất trong thời gian đất nước Tích Lan bị thực dân
phương Tây xâm lược, đô hộ. + Phật giáo Thái Lan đã có những hỗ trợ giúp Phật
giáo Tích Lan chấn hưng. Những đóng góp lớn cho phong trào chấn hưng Phật giáo
Tích Lan từ cuối thế kỷ XIX của danh Tăng M. Gunananda, của Đại tá người Mỹ: H.
Seele Olcott (1832-1907), của danh Tăng Hikkaduwe Sri Sumangura và nhất là của
Anagarika Dharmapala (1864-1933)…
9. Nhận xét:
Chúng tôi xin nêu một vài nhận xét tóm tắt xem như là phần kết luận của bài viết
này:
* Trước hết, chỉ
trong khoảng 200 trang sách khổ
13x17, chữ khá lớn mà tác giả Chánh Trí Mai Thọ Truyền đã viết về lịch sử Phật
giáo của những 7 nước: Miến Điện, Nam Dương, Cam Bốt, Ai Lao, Thái Lan, Chiêm
Thành và Tích Lan, cộng với phần Mở đầu v.v… nên đấy rõ ràng mới chỉ là
Những Giới thiệu khái quát,
Những Chỉ dẫn tóm lược giúp cho người
đọc bước đầu tiếp cận với mảng lịch sử truyền nhập và Phát triển của Phật giáo
Nam truyền tại các nước Đông Nam Á, kể cả Tích Lan (Thuộc Nam Á) và Chiêm Thành,
là đất nước không còn có tên trên bản đồ thế giới hiện đại. Đây là một lãnh vực
rất rộng lớn và phong phú cần được quan tâm khảo sát tìm hiểu, nhưng giới nghiên
cứu Phật học ở Việt Nam hiện đại còn đứng cách khá xa
([5]).
Do vậy, điều đáng nhấn mạnh ở đây, nhưng chúng tôi đã có nói qua nơi phần Nhập
đề, tức là những cố gắng những nỗ lực rất đáng tán dương của tác giả để tìm hiểu
đối tượng. Và chính từ những nỗ lực, những cố gắng ấy mà giá trị của sách đã
được xác định. Đó là giá trị Mở đầu - Mở đường, tạo điều kiện cho các nhà nghiên
cứu đi sau.
* Thứ hai là về
khía cạnh tư liệu tham khảo, tuy người viết cũng đã có nhiều thâu tóm, quán
xuyến, nhưng nhìn chung thì vẫn còn thiếu, còn ít, mà sự trích dẫn cũng chưa
được rõ, chưa khoa học. Cứ đối chiếu với sách
Lịch Sử Phật Giáo Thế Giới Tập 2:
Phật Giáo Nam Truyền của Pháp sư Tịnh Hải thì sẽ thấy rõ. Chắc chắn
là vào thời bấy giờ (khoảng 1965-1966?) tác giả chưa có nhiều điều kiện để tiếp
cận với những tài liệu có liên hệ thuộc loại tiêu biểu.
* Ngoài ra, sự
kiện tác giả đã viết tóm lược về Lịch Sử Phật
Giáo Indonesia (Nam Dương) và Lịch
Sử Phật Giáo Chiêm Thành… là những đóng góp rất cần thiết và rất đáng
tán dương, vì đã giúp cho người đọc, cụ thể là những người học Phật bình thường
có được những hiểu biết tương đối chính xác về quá khứ: Phật giáo đã từng du
nhập và phát triển tốt tại những vùng đất khá đặc biệt này.
(*) Tham Luận
tham dự Hội Thảo Khoa Học: “Cư sĩ Chánh Trí Mai Thọ Truyền với Hội Phật Học Việt
Nam”, do Trung tâm Nghiên Cứu Phật Giáo Việt Nam thuộc Viện Nghiên Cứu Phật Học
Việt Nam phối hợp với Viện Nghiên Cứu Tôn Giáo thuộc Viện Hàn Lâm KHXH Việt Nam,
tổ chức vào ngày 20-04-2019 (16-03 năm Kỷ Hợi) tại chùa Phật Học Xá Lợi Tp.HCM.
Tài liệu tham
khảo:
1. Phật Giáo
Sử Đông Nam Á của Chánh Trí Mai Thọ Truyền. NXB.Tôn Giáo. 2012.
2. Lịch Sử
Phật Giáo Thế Giới Tập 1 của Pháp sư Thánh Nghiêm. Nhiều người dịch. NXB.Hà
Nội. 1995.
3. Lịch Sử
Phật Giáo Thế Giới Tập 2. Phật Giáo Nam Truyền của Pháp sư Tịnh Hải. Nhiều
người dịch. NXB.ĐH và GDCN. 1992.
4. Đức Phật
Giữa Chúng Ta của BS.Trần Ngọc Ninh. NXB.Lá Bối. 1972.
5. Dân Tộc
Chàm Lược Sử của Dorohiem và Dohamide. Tác giả tự xb. S. 1965.
6. Việt Nam
Phật Giáo Sử Luận 3 của Nguyễn Lang. NXB.Lá Bối. Paris. 1985.