Chùa Báo Ân, tên cũ là chùa Cấm, nằm trên một ngọn đồi ở thị xã Phúc Yên (Vĩnh Phúc) cứ khoảng 2-3 mét có một hòm công đức.

Rất nhiều đền chùa khác ở nước ta hiện nay, đặt dày đặc hòm công đức tương tự và dịp lễ hội đầu năm, bá tánh nườp nượp thì việc cúng tiền công đức lại bức xúc dư luận. Bởi hòm công đức la liệt nhưng rất nhiều người vẫn không bỏ tiền vào đó mà bỏ nơi khác: quanh tượng phật, lư hương, chân đèn, đĩa hoa quả trên bàn thờ…

Đến lễ hội, đặc biệt nơi gắn với đền chùa, ai cũng muốn cầu mong hay sám hối chuyện riêng tư. Nhu cầu cá nhân đa dạng, không có tiêu chuẩn chung. Song đặc trưng của lễ hội tâm linh là tính tượng trưng. Người xưa có nói, lễ vật là thẻ hương và chén nước có khi hơn mâm cao cỗ đầy nhờ sự thành tâm. Vậy tại sao bây giờ lại phát triển thói xa hoa, khuyếch trương hợm hĩnh trong các lễ hội?

Nhớ thuở xưa, ban tổ chức lễ hội do dân làng bầu ra để lo việc lễ hội của làng. Thuở đó rất ít hòm công đức. Thời bao cấp, lễ hội phải qua “xét duyệt” cho phép mới được hoạt động và chương trình lễ hội cũng như thành phần ban tổ chức đều phải qua “xét duyệt”. Lễ hội không còn là của dân làng và không có hòm công đức.

Hết thời bao cấp, cái quy trình “xét duyệt” vẫn dai dẳng tồn tại. Khi “nơi nơi lễ hội”, mở đến cỡ 9.000 lễ hội lớn bé trên cả nước trong một năm, liền nảy sinh sự ganh đua mà thể hiện rõ nhất ở việc xin cho được là lễ hội cấp quốc gia, cấp tỉnh. Sự ganh đua để được chú ý “nâng cấp” thái quá đến độ thi thố những cái nhất kệch cỡm. Trong khi đó, những giá trị đích thực của lễ hội, các yếu tố văn hóa ít được chú trọng.

Và hòm công đức xuất hiện, nảy nở chóng mặt để đáp ứng nhu cầu khuyếch trương hình thức của các lễ hội. Nhưng vẫn có đền chùa rất ít hoặc không đặt hòm công đức. Nơi có nhiều hòm công đức, đa phần ban tổ chức và chương trình lễ hội vẫn qua “xét duyệt”, nơi không có hòm công đức thì tu đạo chay tịnh và lễ hội vẫn của dân làng.

Cùng lúc diễn ra một thực tế, các hoạt động tâm linh, từ thiện, nơi nào có “hơi hướng quốc doanh” đều giảm uy tín. Bởi kém sự thiện nguyện thuần khiết mà chen vào nhiều phần thế sự trần tục. Đền chùa và lễ hội tâm linh chỉ lung linh hấp dẫn nhờ sự trong trẻo thoát tục. Dễ thấy ở nhiều đợt cứu trợ bà con bị thiên tai, bá tánh ngày càng né tránh các tổ chức “quốc doanh” để đi cùng các tổ chức thiện nguyện hoặc trực tiếp đến với người bị nạn.

Cung tiến tiền công đức ở các đền chùa, lễ hội hiện nay của bá tánh dường như đã nhiễm xu hướng ấy. Bá tánh muốn đặt tiền trực tiếp vào tượng Phật hoặc bàn thờ Phật, để được Phật chứng giám mà không “gửi qua” hòm công đức của ban tổ chức. Đến mức, nhiều nơi hòm công đức đặt sát bên bàn thờ để “phục vụ tại chỗ” cũng bị bá tánh né tránh.

Nên muốn giảm bớt (hay dẹp bỏ sự quá lố lăng) hòm công đức ở các đền chùa, lễ hội, không thể bằng thắt chặt quản lý của cơ quan hành chính mà phải bằng cách tăng niềm tin của bá tánh vào các ban tổ chức. Tu là ở bản thân mỗi người và chỉ có mình mới giải thoát được mình. Đền chùa không phải nơi lánh nạn nên cũng không thể tùy tiện cử người vào đó, cứ thay áo mà thành sư. Niềm tin của bá tánh vào đền chùa và lễ hội để nâng cao giá trị văn hóa, chỉ có được khi những nơi đó thực sự là của bá tánh.

Sáu Nghệ

Theo: Tầm Nhìn