Quần thể hang động Long Môn

Quần thể hang động Long Môn

Nguyễn Đăng

Quần thể hang động Long Môn (龍門石窟) tọa lạc hai bên bờ sông Y (伊河), nằm ở phía Nam thành phố Lạc Dương, thuộc tỉnh Hà Nam, Trung Quốc.Long Môn được xem là một trong bốn quần thể hang động Phật giáo lớn nhất Trung Quốc (banơi khác là Mạc Cao/莫高窟), Vân Cương/ 雲崗石窟 và Mạch Tích Sơn/ 麥積山石窟).Với chiều dài khoảng 1.000 mét từ Bắc đền Nam, quần thể nàybao gồm hơn 2.300 hang động và hóc đá, 60 điện thờ, 110.000 bức tượng lớn nhỏ, và lưu giữ đến2.800 bản khắc chữ trên bia ký.

Xa xưa, địa danh này được gọi là Y khuyết (伊阙, tháp canh của sông Y); tên gọi Long Môn (龍門) chỉ được sử dụng vào cuối thế kỷ thứ VI. Khi việc đục tạc hang động bắt đầu vào giữa thế kỷ V, địa danh này trở thành một địa chỉ hành hương của nhiều Phật tử, và điều này tiếp tục vào những thế kỷ về sau. Ngay cả vào thời Phật giáo suy thoái, khi Long Môn không còn những sinh hoạt tôn giáo, thì người ta vẫn tiếp tục đến viếng thăm và chiêm bái địa danh này.

Việc đục tạc các hang động ở Long Môn kéo dài qua nhiều thời kỳ, và phát triển nhất là từ cuối thế kỷ V đến giữa thế kỷ VIII. Hang động đầu tiên được bắt đầu vào khoảng năm 493 khi Hiếu Văn Đế của Bắc Ngụy (386-534) cho dời kinh đô đến Lạc Dương[1], một nơi được xem là cái nôi của nền văn minh Trung Quốc, và công việc này tiếp tục trong suốt bốn trăm năm mãi cho đến thời Bắc Tống (960-1127). Trong vô số những hang động ở Long Môn còn lại ngày nay, nổi bật là các động Tân Dương Trung, chùa động Phụng Tiên, động Vạn Phật, động Cổ Dương, và động Liên Hoa.

Động Cổ Dương (古阳洞)

Cổ Dương là hang động có mặt sớm nhất và cũng là hang động lớn nhất ở Long Môn. Hang động này được kiến tạo vào năm 493 dưới thời Bắc Ngụy. Có ba dãy hốc đã ở trên bức tường phía Bắc và phía Nam của hangđộng mà ở đó tôn trí hàng trăm bức tượng khác nhau, và hầu hết những bức tượng này được khắc tên các nghệ sĩ, ngày tháng và lý do tạc tượng. Những bức tượng có hình dạng và kiểu mẫu khác nhau, tiêu biểu cho loại nghệ thuật Gandhara. Ở hang động này có một bức tượng Phật Thích Ca ngồi được tôn trí ở giữa với chiểu cao 7.82 mét, và hai bên tường phía sau là tượng hai vị Bồ-tát. Những tượng Phật ở Cổ Dương mang phong cách nghệ thuật Bắc Ngụy, thường có hình dáng mảnh khảnh. Và trong số 20 bức thư pháp nổi tiếng được tìm thấy ở Long Môn thì có đến 19 bức được lưu giữ ở Cổ Dương.

Động Tân Dương Trung (宾阳中洞)

Tân Dương Trung là một trong ba hang động được khởi tạo vào năm 508. Nó được Tuyên Vũ Đế cho kiến tạo để tưởng nhớ người cha của mình. Hai hang động khác, được gọi là Bắc Tân Dương động và Nam Tân Dương Động, được kiến tạo những đã không hoàn thành. Có 11 bức tượng lớn ở hang động này, và những bức tượng này cho thấy ảnh hưởng phong cách điêu khắc thời hậu Bắc Ngụy. Trần của hang động được khắc họa tiết hoa sen và trên đỉnh trần đắp nổi một hoa sen đang nở.Tượng Phật chính được tôn trí ở đây là tượng Phật Thích Ca Mâu Ni ngồi trên một tòa sư tử; tuy nhiên cũng có một vài học giả xem đây là tượng Phật Di Lặc (Maitreya), vì căn cứ vào thế tay bắt ấn thí nguyện của bức tượng. Hai bên là tượng của hai vị Tôn giả Ananda và Kasyapa.

Chùa Phụng Tiên (奉先寺)

Chùa Phụng Tiên được xây vào đời Đường và là hang động lớn nhất ở Long Môn thuộc thời kỳ này, với chiều rộng 36 mét và chiều dài 41 mét. Có chín bức tượng lớn với những diện mạo khác nhau ở ngôi chùa động này. Bức tượng ấn tượng nhất ở đây là tượng Phật Tỳ-lô-giá-na (Vairocana) ngồi kiết già trên đài sen. Bức tượng này cao 17.14 mét, và khuôn mặt của tượng được cho là phỏng tạc theo khuôn mặt của nữ hoàng Võ Tắc Thiên. Theo chữ khắc ở hang động, nữ hoàng Võ Tắc Thiên từng cùng với những quần thần của mình tham gia một lễ hội Truyền đăng ở đây. Hai bên tượng Tỳ-lô-giá-na là tượng Bồ-tát, thiên vương và thần Kim Cang. Những bức tượng ở hang động này mang phong cách đời Đường, khuôn mặt bầu bỉnh, hiền từ, mắt rũ xuống, hình dáng cân đối và hoàn hảo. Tượng Phật, chư Tăng và Bồ-tát ở đây được thể hiện với dáng vẻ mềm mại và khuôn mặt trầm tĩnh; trong khi đó tượng thiên vương và kim cang thì trông sinh động hơn. 

Vạn Phật động (万佛洞)

Đây là một hang động lớn tọa lạc tại tầng giữa của Long Môn. Hang động này được hoàn thành vào năm 680 dưới thời nhà Đường. Trên trần của hang động có ghi chép lại ngày tháng khi nó được hoàn thành. Hang động này có hai phòng và có mái phẳng hình vuông. Tên gọi Vạn Phật do có đến 15.000 bức tượng Phật nhỏ được đặt hai bên vách tường của động. Bức tượng chính được tôn trí ở đây là tượng Phật A Di Đà, bên cạnh là tượng hai vị Tôn giả và hai vị Bồ-tát. Bức tường phía sau được khắc tạc 54 hoa sen và trên mỗi hoa sen là một vị Bồ-tát với những hình thù và biểu hiện khác nhau.

Ngoài ra trên tường cũng khắc chạm những ca sĩ và vũ công xinh đẹp. Những ca sĩ được tạc cùng với những loại nhạc cụ khác nhau trong khi vũ công thì đang thực hiện nhảy múa theo điệu nhạc. Tổng thể của hang động này được tạo tác trong một không khí sinh động và vui tươi. Trên bức tường phía Nam ở ngoài hang động có khắc tạc một bức tượng Quán Âm nhỏ. Bức tượng này được tạc tinh tế và được xem là hình mẫu của các bức tượng Bồ-tát vào đời Đường ở Long Môn.

Động Liên Hoa (蓮花洞)

Hang động này được kiến tạo dưới thời Bắc Ngụy. Khác với những hang động khác ở Long Môn thường tôn trí tượng Phật ngồi, ở hang động này tôn trí một bức tượng Phật Thích Ca lớn, nhưng hai tay của bức tượng này ngày nay đã bị gãy mất. Hai bên là tượng của hai vị Tôn giả được khắc nổi vào vách, với ngài Kasyapa ở bên trái và Ananda ở trên phải. Đầu của tượng Tôn giả Ananda bị đánh cắp và hiện được trưng bày tại một Viện bảo tàng ở Pháp. Ngoài ra ở đây cũng có tượng của các vị Bồ-tát. Có một hoa sen lớn được khắc nổi ở trên mái vòm, và tên gọi của hang động được đặt theo hình khắc tạc hoa sen này. Quanh hoa sen là sáu vị nhạc công (apsara) được khắc tạc với hình dáng mảnh khảnh, với những cử chỉ sinh động, như thể họ đang nhảy múa cùng với điệu nhạc. Phía Bắc của cửa động này có khắc một bản kinh Phật, và đây được xem là một trong những bản kinh khắc trên đá sớm nhất ở Trung Quốc.

Bên cạnh những hang động trên, còn có những hang động đặc biệt khác ở Long Môn như động Ngụy Tự, động Hoàng Phủ Công, động Tiềm Khê và chùa Khán Kinh…

Long Môn là một địa điểm hành hương quan trọng trong nhiều thế kỷ, và trong suốt thời gian đó nó cuốn hút nhiều người Trung Quốc cũng như người nước ngoài đến đây. Những thi nhân nỗi tiếng như Đổ Phủ và Bạch Cư Di đã từng viếng thăm nơi này và để lại thủ bút. Bạch Cư Dị về sau cũng được chôn cất ở phía Bắc Long Môn.

Các hang động và những tượng khắc ở Long Môn đã bị hư hại khá nhiều bởi sự xói mòn của thời gian và sự xâm phạm của con người. Nhiều tượng tạc ở đây vốn được sơn màu và thiếp vàng nhưng qua thời gian nước sơn đã bị bông trốc hay phai bạc, và những lớp dát vàng cũng bị biến mất mà có thể là do những người dân địa phương gỡ lấy. Một số vật thể quý giá tại Long Môn cũng bị đánh cắp và ngày nay được trưng bày tại nhiều viện bảo tàng trên thế giới. Tuy bị thiệt hại đáng kể, nhưng Long Môn hiện vẫn là một bảo tàng nghệ thuật đồ sộ và vô giá.Quần thể hang động này hiện vẫn là một bảo tàng nghệ thuật phản ánh hầu như những lĩnh vực khác nhau của văn hóa Trung Quốc thời Ngụy và Đường, bao gồm cấu trúc chính trị, kinh tế, triết học, tôn giáo, y dược, sắc phục, kiến trúc, hội họa, âm nhạc, thư pháp, điêu khắc… Long Môn cũng phản ánh những thay đổi về đối tượng thờ phụng trong Phật giáo, ví dụ như những tượng thời kỳ đầu Bắc Ngụy hầu hết là tượng Phật Thích Ca và Di Lặc; nhưng về sau tượng Phật A Di Đà và Quán Thế Âm được phụng thờ phổ biến hơn.

Long Môn được UNESCO công nhận là Di sản thế giới vào năm 2000.

Chia sẻ: